Transfert Qiyməti

Transfert (fr. transfert, lat. transfero — köçürmək, köçürürəm): bir ərazinin əhalisinin yaşadıqları ərazinin bir dövlətdən digərinə keçməsi ilə əlaqədar bir vətəndaşlıqdan digər vətəndaşlığa keçməsi. Məsələn, 1922-1923-cü illərdə Lozanna konfransı zamanı imzalanmış yekun sənədlərdən birinə əsasən Türkiyənin yunan təbəələrinin Yunanıstanın müsəlman təbəələri ilə qarşılıqlı mübadiləsi (bəzi istisnalarla); xarici valyutanın və ya qızılın bir ölkədən digərinə köçürülməsi; qanunvericiliyin sistemləşdirilməsi və kodlaşdırılması prosesində normanın bir qanundan (məcəllədən) digərinə tərcüməsi; adlı qiymətli kağızlara sahib olmaq hüququnun bir şəxs tərəfindən digər şəxsə verilməsi. Qiymətli kağızların mülkiyyətində dəyişiklik reyestrdə qeydlərin dəyişdirilməsi ilə rəsmiləşdirilir; digər vahidə mal, xidmət və ya aktiv (maliyyə və ya qeyri-maliyyə) təqdim edən institusional bölmənin müqabilində heç bir ödəniş (mal, xidmət və ya aktiv şəklində) almadığı əməliyyat; sosial ödənişlər. Daha yüksək səviyyəli büdcədən aşağı səviyyəyə maliyyə yardımı (büdcələrarası transfer). Məsələn, federal büdcədən regional büdcəyə və ya regional büdcəyə maliyyə yardımı ; təşkilatda daxili qiymət prosesi. Məsələn, banklarda kreditlər üzrə gəlirlər elə bölüşdürülür ki, həm krediti verən bölmə, həm də bu krediti maliyyələşdirən əmanət cəlb edən bölmələr üçün mənfəət təmin edilsin.

İnhisar qiyməti — oliqopoliya, inhisarçı rəqabət və inhisarçılıq şəraitində mükəmməl rəqabətin bazar qiymətindən kənara çıxan malların qiyməti. Firmanın öz məhsullarının qiymətinə təsir etmək qabiliyyətinə bazar gücü deyilir. Bazar gücünə malik olan firmalara qiymət istehsalçıları deyilir. Bazar gücündən istifadə edərək, inhisarçı hazır məhsulun qiymətlərini rəqabətqabiliyyətli qiymətlərdən yuxarı, onların istehsalı üçün xammalın qiymətini rəqabətqabiliyyətli qiymətlərdən aşağı təyin etməklə inhisar mənfəəti əldə edir. Bazar hakimiyyəti rəqiblərin inhisarlaşdırılmış bazara daxil olmasına mane olan təbii və ya hüquqi (lisenziya, ixtira patentləri və elmi-texniki inkişaf) maneələrin yaranması nəticəsində rəqabət aparan firmaların yığılması (almaq, sənaye holdinqlərinin yaradılması, trestlərin təşkili) yaranır və müxtəlif üsullarla həyata keçirilir: qiymət razılaşması (künc, kartel), məhv və ya satınalma. İnhisar qiymətləri siyasəti bazar mexanizmlərinin deformasiyasına və iqtisadi səmərəliliyin və vətəndaşların həyat səviyyəsinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır: inhisarçı tərəfindən malların tədarükü azdır və onların qiymətləri mükəmməl rəqabət şəraitində olduğundan daha yüksəkdir. Buna görə də dünyanın demək olar ki, bütün ölkələrində dövlətin antiinhisar qanunları əksər bazarların inhisarlaşdırılmasını qadağan edir. Rusiyada antiinhisar iqtisadi, inzibati və qanunvericilik tədbirlərinin həyata keçirilməsi və antiinhisar qanunlarına riayət olunmasına nəzarət funksiyaları Federal Antiinhisar Xidməti tərəfindən həyata keçirilir.

Transfert ödənişi və ya köçürmə ödənişi (ing. transfer payment) — hökumət və ya şirkət tərəfindən ev təsərrüfatına və ya şirkətə pul (mallar, xidmətlər) ödəməsi, bunun müqabilində ödəyici birbaşa mal və ya xidmət almır. K.R. Makkonnell və S.L. Bryuya görə köçürmə ödənişi dövlət və ya şirkət tərəfindən ev təsərrüfatına və ya şirkətə pul (mal və ya xidmətlər) tərəfindən ödənilən ödənişdir, bunun müqabilində ödəyici birbaşa mal və ya xidmətləri almır. Bir sıra iqtisadçılar dövlət transfert ödənişini dövlət tərəfindən vətəndaşlara əvəzsiz ödəmə kimi müəyyən edirlər K.R. Makkonnell və S.L. Bryuya görə dövlət satınalmaları və transfer ödənişləri müxtəlif təsirlərə malikdir: dövlət satınalmaları birbaşa olaraq resursları istehlak etdiyindən və əldə edilən məhsul daxili məhsulun bir hissəsini təşkil etdiyindən, “tam” fəaliyyət formasıdır; köçürmə ödənişləri “tam olmayan” fəaliyyət formasıdır, çünki onlar özləri resursları mənimsəmirlər və istehsalla əlaqəli deyillər, yəni ölkənin ÜDM-inə daxil edilmirlər. Dövlət satınalmaları resursları özəl sektordan əmtəə istehlakına yenidən bölür, transfer ödənişləri isə özəl sektorun mal istehsalının strukturunu dəyişir. Dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin nəticələri dövlət satınalmaları ilə müqayisədə transfer ödənişlərində daha az nəzərə çarpır.

Səhmin bazar qiyməti — sövdələşmə tərəfləri sərbəst (məcbur etmədən) və ağlabatan hərəkət etdikdə, səhmlərin mümkün satışı üçün ən çox ehtimal olunan gözlənilən qiymət. Başqa sözlə desək, bazarda səhmlərin alınıb-satıldığı qiymətdir, tələb olarsa, qiymət qalxır; olmasa qiymet ener. Maliyyə lüğəti səhmin bazar dəyərini səhmin alqı-satqısının aparıldığı son qiymət kimi müəyyən edir. Buna görə şirkətin bütün səhmlərinin bazar dəyəri əmlak və maliyyə aktivləri də daxil olmaqla şirkətin ümumi kapitalından onlarla dəfə fərqlənə bilər. Səhmlərin alqı-satqısı prosesində çox vaxt birja brokeri vasitəçi kimi iştirak edir. Əgər şirkətin səhmləri bazarda satılmırsa, o zaman fiziki şəxslər arasında əməliyyatlar səlahiyyətli registratorlar və ya brokerlər vasitəsilə həyata keçirilir (hər ölkədə səhmlərin alqı-satqısının qeydiyyatı üçün öz sistemi mövcuddur). Bazar dəyərinin hesablanması üçün bütün düsturlar investorların gözləntilərdən danışır. Lakin onlar bu gözləntilərin yerinə yetiriləcəyinə heç bir şəkildə zəmanət verə bilməzlər. Nəticədə bazar dəyərinin əsas meyarı bazardır. Bazar qiymətini müəyyən etməyin ən sadə üsulu son 6 ay ərzində səhm alqı-satqı əməliyyatlarının orta çəkili qiymətinin müəyyən edilməsidir.